pRSn:1   Swq Aqy ASwq dw SbdwrQk ArQ kI hY?
au~qr:   SWq: jo pRIikirAw ikqy nw ikqy jw ky Kqm ho jWdI hY[   ijsdw koeI nw koeI AMq hY[ koeI nw koeI sImw
hY[       
          ASWq:
jo pRIikirAw ikqy vI Kqm nhIN huMdI[  ijsdw
koeI AMq nhIN hY[koeI sImw nhIN hY[
pRSn :2 SWq dSmlv qoN kI Bwv hY?
au~qr:   jdoN iksy pirmyX sMiKAw leI AMS nUM hr nwl Bwg krn qy bwkI hmySw
isPr Awvy[ 
            jW iksy pirmyX sMiKAw dy hr iv`c 2 jW 5 jW dovyN AwauNdy
hox[
pRSn:3  ASWq dSmlv qoN kI Bwv hY?
au~qr:   jdoN iksy pirmyX sMiKAw leI AMS nUM hr nwl Bwg krn qy bwkI kdy
vI  isPr nhIN Awvygw[jW iksy pirmyX sMiKAw dy hr iv`c 2 jW 5 qoN ielwvw koeI hor vI ABwj guxnKMf Awvy[
pRSn:4  ASWq dSmlv dIAW ikMnIAW iksmw hn?
au~qr:   do iksmw[ (1) ASwq-AwvrqI ( AMq-rihq, duhrwauNdw hoieAw) 
          ijvyN
:- 10/3=0.333333……       2/11=0.18181818………  20/3=0.6666………
                     (2) ASwq-AxAwvrqI  ( AMq-rihq, nw duhrwauNdw hoieAw)  
          ijvyN
:-   0.1001000100001………         0.1212212221………          
pRSn:5  jdoN iksy sMiKAw nUM 10, 100, 1000 Awid nwl guxw krdy hW, qW dSmlv
ikhVy pwsy nUM srkdw hY ? Aqy ikMny sQwn?
au~qr:   s`jy pwsy nUM[ ijMnIAW 1 dy s`jy h`Q isPrW hox[
pRSn:6  jdoN iksy sMiKAw nUM 10, 100, 1000 Awid nwl Bwg krdy hW, qW dSmlv
ikhVy pwsy nUM srkdw hY ? Aqy ikMny sQwn?
au~qr:   K`by pwsy nUM[ ijMnIAW 1 dy s`jy h`Q isPrW hox[
pRSn:7  kI iksy dSmlv sMiKAw dy s`jy jW K`by pwsy isPrW lgwaux nwl sMiKAw
dy mu`l iv`c koeI Prk pYdW hY[
au~qr:   nhIN[ ijvyN 
3.4=00000003.40000000000
pRSn:8  dSmlv dy s`jy pwsy iKskx nwl sMiKAW CotI huMdI hY jW v`fI?                                           
au~qr:   v`fI[  ijvyN :- 65.3825 < 6538.25
pRSn:9  dSmlv dy K`by pwsy iKskx nwl sMiKAW CotI huMdI hY jW v`fI?                                                     
au~qr:   CotI[  ijvyN :- 6538.25 > 65.3825
pRSn:10 jykr iksy sMiKAW iv`c dSmlv AMikq nw hovy qW kI aus sMiKAw iv`c vI
dSmlv huMdw hY?ik~Qy[
au~qr:   hW[ sMiKAw dy s`jy h`Q , AMq iv`c[ ijvyN:- 25465 = 25465.0
pRSn:11 0.001
x 1000       = …………. 
?                                                                          au~qr:   1
pRSn:12 34.528
x 1          =……………..?                                                                         au~qr:   34.528
pRSn:13 34.528
x 10       =……………..?                                                  au~qr:   345.28
pRSn:14 34.528
x 100     =……………..?                                                  au~qr:   3452.8
pRSn:16 34.528
x 1000    =……………..?                                                  au~qr:   34528.0
pRSn:17 34.528
/ 1          =……………..?                                                  au~qr:   34.528
pRSn:18 34.528
/ 10        =……………..?                                                  au~qr:   3.4528
pRSn:19 34.528
/ 100      =……………..?                                                  au~qr:   0.34528
pRSn:20 34.528
/ 1000    =……………..?                                                  au~qr:   0.034528
pRSn:21 kI hryk iBMn / pirmyX sMiKAw  nUM dSmlv rUp iv`c bdilAw jw skdw hY? au~qr:   hW[
pRSn:22 pirmyX sMiKAw 
Aqy iBMn iv`c kI AMqr hY?
au~qr:   p/q
(q≠0) pirmyX sMiKAw
iv~c AMS Aqy hr sMpUrx sMiKAwvW huMdIAW hn[jdoN ik iBMn iv`c AMS Aqy hr
dovyN Dnwqmk sMpUrx sMiKAwvW jW pUrx AMk huMdy hn[ 
pRSn:23 kI hryk iBMn , ie`k pirmyX sMiKAw hUMdI hY?                                          
au~qr: hW[
au~qr: hW[
pRSn:24 kI hryk pirmyX sMiKAw , ie`k iBMn huMdI hY?
au~qr:   nhIN[ ikauNik -36/45 ie`k pirmyX sMiKAw hY pr iBMn nhIN[
pRSn:25 jy iksy sMiKAw iv`c ‘bwr’ (—) ‘bar’ iK`cI
hovy, qW ies dw kI Bwv hY?
au~qr:   sMiKAw iv`c ijnHw AMkW au~pr (—) ‘bar’ iK~cI
hovygI, auh AMk vwr-vwr AMikq hoxgy[    
ijvyN:- 3.6 = 3.6666……    0.18 =
0.181818……..
pRSn:26 kI iksy pirmyX sMiKAw nUM ie`k qoN v`D rUpW
iv`c iliKAw jw skdw hY?
au~qr:   hW[ pr ayunHW swirAW dw dSmlv inrUpx ie`k hI hovygw[ ijvyN:-
           1/2 = 2/4 = 3/6 =8/16   (=0.5)
          3/4
= 6/8 = 24/32        (=0.75)
iqAwr krqw : jspwl isMG ( bI.Awr.pI luiDAwxw )
 

